Tragiczne wydarzenia sprzed 75 lat

Przede mną leżą wycinki starych artykułów, album ze zdjęciami i przedwojenny notes Joachima Loberta z Sząbruka. W nim zapiski z lat czterdziestych. Ostatnia z 18 stycznia 1945 roku, na kilka dni przed wkroczeniem Rosjan do wsi.
— Dziadek, jeszcze przed II wojną światową, był we wsi sołtysem — opowiada Anna Lobert-Marcinkiewicz, bibliotekarka z Sząbruka. — Na zdjęciu widać, jak we fraku udziela młodej parze ślubu i to we własnym domu.
Do dziś frak wisi w szafie jako rodzinna pamiątka, cylinder również. Jest i stylowe biurko. Czy to przy nim sołtys Sząbruka kreślił wspomniane notatki? Być może. Mebel ten był niemym świadkiem historii, jaka wydarzyła się tu w styczniu i lutym 1945 roku.

23 stycznia wojska radzieckie zajęły Sząbruk. Wielu chłopów razem z rodzinami skryło się w okolicznych lasach. Codziennie odwiedzali gospodarstwa, by karmić bydło. Podobnie zrobił Joachim Lobert z rodziną. Rosjanie zarekwirowali konie, ktoś podpalił szkołę. Po kilku dniach rodziny powróciły z lasów i zajęły się pozostałym dobytkiem.
— Prawdziwa tragedia wydarzyła się jednak kilkanaście dni po przejściu frontu, pamiętnego 4 lutego, o czym świadczą nagrobki na pobliskim cmentarzu — mówi pani Anna. O tym, co się wtedy działo, jej ojciec Hubert Lobert wspominał na łamach "Gazety Olsztyńskiej" w styczniu 2005 roku: "Nie minęły dwa tygodnie, jak Rosjanie pojawili się znowu. Pierwszy, jakiego zobaczyliśmy w Sząbruku, to pijany żołnierz na koniu. Spostrzegliśmy go, kiedy był już na podwórku. I do ojca: "łoszadzi dawaj", czyli konie. Kiedy ojciec otworzył drzwi stajni, żeby pokazać, że wojsko już zabrało konie, tamten strzelił — mówił."
Hubert widział to ukryty w sąsieku. "Zanieśli umierającego ojca do domu. Po półgodzinie skonał. Żołnierz pogalopował dalej. Po drodze zastrzelił cztery osoby. Potem spotkał dwie kobiety idące na mszę. Kazał im się zatrzymać, przystawił każdej pistolet do twarzy. Strzelał, by wybić wszystkie zęby. — Jak je widziałem potem, wyglądały strasznie, miały wykrzywione twarze —opowiadał".
Wielu z tych, którym udało się przeżyć, Rosjanie wywieźli w głąb Związku Radzieckiego.
— Zabrali ojca i moje dwie starsze siostry: 24-letnią Marię i 27-letnią Jadwigę — opowiada pani Teresa z Naglad. Sama pamięta to z opowiadań, bo, kiedy to się działo w lutym 1945 roku, matka była z nią w ciąży.
— Ojciec wrócił po kilku miesiącach, a siostry po pięciu latach — wspomina. — Przez ten czas pracowały w kopalni w Czelabińsku.
— Były to ciężkie czasy dla mieszkańców, znaczone piętnem głodu, prześladowań przez zwycięzców i nękania przez liczne grupy rosyjskich dezerterów i błąkających się niedobitków niemieckiej armii — opowiada Tomasz Czerwiński, bibliotekarz z Gietrzwałdu.
— Nawiedzali oni okoliczne gospodarstwa w poszukiwaniu żywności, a poruszali się najczęściej w miejscowościach graniczących z kompleksem kudypskich lasów.

Sytuacja miejscowej ludności zmieniła się w sierpniu 1945 roku, kiedy swoje działanie zakończyły radzieckie komendantury wojenne. Niestety, nie brakowało szabrowników nękających ludność autochtoniczną. Wiele osób przybywało na te ziemie tylko po to, aby wzbogacić się i zabrać to, czego jeszcze nie wywieźli Rosjanie na wschód. Był to dla nich swego rodzaju odwet za to, co Niemcy nakradli w Polsce w czasach okupacji.

fot. Anna Lobert-Marcinkiewicz prezentuje archiwalne materiały i zdjęcia rodziny