Zdrowie w walizce, czyli jak nie przywieźć z podróży choroby

Chodzi bowiem o to, by podróżować i zwiedzać świat, ale żeby jednocześnie wrócić z tych wakacji zdrowym, opalonym bogatszym o niezapomniane wspomnienia i nowe doświadczenia — a za to bez nadbagażu w postaci jakikolwiek choroby. A już wyjątkowo mocno chodzi o to, by niczym się w tej podroży nie zakazić. Jak to zrobić?

Kilka chorób zakaźnych stanowi zagrożenie dla podróżnych. Należą do nich choroby przenoszone przez komary, takie jak malaria, denga i wirus Zika. Do tego uważać trzeba na choroby przenoszone drogą pokarmową i wodną: cholerę, o której w Polsce ostatnio dość głośno, ale też dur brzuszny i wirusowe zapalenie wątroby typu A. Inne zagrożenia to infekcje dróg oddechowych, takie jak grypa i covid-19, który jeszcze wciąż chyba nie powiedział ostatniego słowa, oraz choroby przenoszone przez kontakt z płynami ustrojowymi, takie jak wirusowe zapalenie wątroby typu B i HIV. W niektórych regionach świata poważne zagrożenie stanowią ponadto wścieklizna i kleszczowe zapalenie mózgu.

Komary należą do najbardziej uporczywych wektorów chorób, szczególnie w regionach tropikalnych w pobliżu zbiorników wodnych. Do najczęstszych chorób przenoszonych przez komary, na które narażeni są podróżni, należą denga, japońskie zapalenie mózgu, malaria i żółta febra.

Jedną z najgroźniejszych jest właśnie malaria. Istnieje pięć gatunków komarów zdolnych do rozprzestrzeniania malarii, które są powszechne w regionach tropikalnych. Pasożyt zazwyczaj najpierw przedostaje się do wątroby, gdzie pozostaje w stanie względnego uśpienia do momentu osiągnięcia dojrzałości. Dojrzałe pasożyty opuszczają wątrobę, by rozpocząć cykl życiowy we krwi. Po przedostaniu się do krwiobiegu pasożyt wywołuje cykliczne objawy, w których pacjent doświadcza gorączki co kilka godzin lub dni. Nieleczona malaria może być śmiertelna.

Istnieją trzy główne powikłania malarii, które są śmiertelne. Malaria mózgowa to stan, w którym malaria atakuje układ nerwowy, powodując obrzęk mózgu. Ciężka anemia malaryczna jest wynikiem autoimmunologicznej reakcji skierowanej przeciwko czerwonym krwinkom, która może rozwinąć się w wyniku długotrwałej malarii. Z kolei zespół nerczycowy może rozwinąć się w wyniku nadmiernego stężenia białka we krwi, co prowadzi do upośledzenia funkcji nerek, ich uszkodzenia i potencjalnej niewydolności.

Najwyższe ryzyko zarażenia się malarią występuje w krajach Afryki Subsaharyjskiej, gdzie odnotowuje się ponad 90% globalnych zakażeń. Kraje te charakteryzują się również najwyższym ryzykiem śmiertelności. Azja Południowo-Wschodnia, zachodni Pacyfik i Ameryka Środkowa to również regiony endemicznego występowania malarii. Środki ostrożności w podróży obejmują ograniczenie narażenia na komary. Dodatkowo, przed podróżą do obszaru o wysokim ryzyku przenoszenia malarii, warto skonsultować się z lekarzem w sprawie profilaktyki. Lekarz prawdopodobnie przepisze lek przeciwmalaryczny, który może pomóc zmniejszyć ryzyko zakażenia w przypadku ukąszenia poprzez zahamowanie cyklu życiowego pasożyta.

Dostępna jest szczepionka przeciwmalaryczna, jednak jest ona zalecana wyłącznie dzieciom mieszkającym na obszarach endemicznych dla malarii (w szczególności w przypadku komarów P. falciparum).

Ogniska zakażeń przenoszonych drogą pokarmową i wodną występują zazwyczaj w przeludnionych obszarach o umiarkowanym klimacie, charakteryzujących się słabymi warunkami sanitarnymi, niehigienicznymi praktykami i częstymi przerwami w dostawie prądu. Najczęstszymi znanymi zakażeniami, na które narażeni są podróżni, są cholera, wirusowe zapalenie wątroby typu A, biegunka podróżnych i dur brzuszny.

Biegunka podróżnych to uogólnione określenie wszelkich dolegliwości żołądkowych, których podróżny może doświadczyć za granicą. Dotyka ona zazwyczaj 30-70% osób podróżujących, w zależności od celu podróży i pory roku. Zakażenie patogenami żywności lub napojów jest najczęstszą przyczyną, zazwyczaj w wyniku złych praktyk higienicznych w restauracjach.

Objawy biegunki podróżnych obejmują skurcze brzucha, trzy lub więcej wodnistych stolców dziennie, pilne wypróżnienia, mdłości, wymioty i gorączkę. Początek objawów różni się w zależności od przyczyny. Zazwyczaj okres inkubacji trwa od 6 do 72 godzin i może trwać średnio 2-7 dni. Jeśli utrzymuje się przez tygodnie lub miesiące, jest to oznaką zakażenia pierwotniakowego i należy ją leczyć odpowiednimi środkami przeciwdrobnoustrojowymi. Niektórzy podróżni doświadczają przewlekłej biegunki podróżnych, która może prowadzić do zespołu jelita drażliwego, reaktywnego zapalenia stawów lub zespołu Guillaina-Barrégo.

Wszystkie kraje są narażone na ryzyko wystąpienia biegunki podróżnych. Jednak kraje rozwijające się lub regiony, w których często występują przerwy w dostawie prądu lub gdzie panują niewystarczające warunki sanitarne, są narażone na większe ryzyko skażenia żywności i wody. Regiony o gorącym i wilgotnym klimacie odnotowują średnio więcej przypadków biegunki podróżnych w porównaniu z innymi klimatami. Co więcej, niektóre osoby mogą być bardziej wrażliwe na kuchnię zagraniczną, znacznie różniącą się od kuchni ich kraju ojczystego, co sprawia, że ryzyko jest specyficzne dla danej osoby.

Środki ostrożności podczas podróży wymagają przestrzegania zasad higieny, a także unikania skażonej żywności i wody. Osobom wrażliwym ulgę mogą przynieść leki profilaktyczne, środki przeciwdrobnoustrojowe i/lub probiotyki. Probiotyki i leki nieantybakteryjne wydają się być skuteczniejsze niż antybiotyki profilaktyczne. Stres może również przyczyniać się do problemów żołądkowych — dlatego należy go kontrolować podczas podróży do obcego kraju.

Dla tych, którzy odważą się podróżować w rejony niezamieszkane i wiejskie, ważne jest zachowanie szczególnej czujności. Choroby odkleszczowe i wścieklizna to dwa główne zagrożenia, na jakie narażeni są podróżujący w dzikie rejony świata.
Wścieklizna przenosi się poprzez ugryzienie przez dzikie zwierzęta zakażone wirusem. Wirus rozprzestrzenia się z rany obwodowej do ośrodkowego układu nerwowego, skąd wnika do mózgu, wywołując silny stan zapalny i obrzęk mózgu. Następnie powraca do obwodowych silnie unerwionych obszarów, prowadząc do klasycznego objawu przedstawianego w filmach, w którym pacjent toczy pianę z ust. Nieleczona wścieklizna często prowadzi do śmierci.

Każdy kraj jest narażony na ryzyko transmisji wścieklizny. Zakażone dzikie zwierzęta często różnią się w zależności od kraju. Przed podróżą najlepiej sprawdzić, czy planujesz pobyt na obszarze dotkniętym epidemią wścieklizny i czy istnieje ryzyko spotkania dzikiego, chorego na wściekliznę zwierzęcia. W podróży należy unikać miejsc, w których można spotkać wściekłe zwierzę. Jeśli podróżujesz konkretnie do dzikiego obszaru o wysokim ryzyku ugryzienia przez wściekłe zwierzę, zaleca się szczepienie przed wyjazdem.

W przypadku ugryzienia przez wściekłe zwierzę, pierwszym krokiem jest energiczne wysterylizowanie rany. Rana powinna być dokładnie oczyszczona wodą z mydłem lub roztworem dezynfekującym. W przypadku głębokich nakłuć należy je przetrzeć wymazem i dokładnie zdezynfekować.

Chcemy czy nie — podróże coraz częściej kojarzą się z epidemiami. Działania profilaktyczne podjęte w ubiegłym stuleciu sprawiły, że podróżowanie stało się bezpieczniejsze i łatwiejsze, zmniejszając ryzyko zarażenia się chorobą za granicą. Kluczowa jest wiedza o kraju, do którego się podróżuje, i przygotowanie się na wypadek zakażenia. Należy zwrócić uwagę na higienę, szczelnie zamknięte jedzenie i unikać narażania się na potencjalne wektory chorób — to ważne kwestie, które należy rozważyć przed podróżą.

Zanim rozpoczniesz podróż, dowiedz się, czy potrzebujesz leków lub szczepień, by uchronić się przed epidemią w miejscu wysokiego ryzyka. Zalecana jest konsultacja ze specjalistą opieki zdrowotnej w celu uzyskania recept i omówienia, które środki ostrożności będą w stanie odpowiednio zaspokoić nasze potrzeby.
A zatem — Bon voyage! Ale zdrowo!