Rozmowy o Mazurach: na zachód Od Mazur roku 1825

W 1825 roku w wydawnictwie Wilhelma Bogumiła Korna we Wrocławiu ukazała się książka zatytułowana „Jeografia wschodniey części Europy czyli opis krajów przez wielorakie narody sławiańskie zamieszkanych, obeymujący Prussy, Xięztwo Poznańskie, Szląsk Pruski, Gallicyą, Rzeczpospolitą Krakowską, Królestwo Polskie i Litwę”. Pod inicjałami autora: S.H.P. kryła się osoba Stanisława hrabiego Platera, oficera Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, historyka, geografa, kartografa, encyklopedysty, pioniera polskiej i światowej statystyki etc.

W poprzednim odcinku cyklu przedstawiliśmy opisy Mazur oraz „powiatów polskich” Warmii, które leżały w „Prussach Wschodnich”. Poniżej informacje o kolejnych miastach i miasteczkach położonych na zachód od Mazur. Na początku XIX stulecia zaliczane były one do wschodniopruskich „powiatów niemieckich” okręgu królewieckiego: „Braunsberg nad Passargą [Braniewo nad Pasłęką] o mile od Frischhafu [Zalewu Wiślanego] miasto handlowe z 6000 mieszkańcami po większey części Katolikami: ma kościołów Katolickich 4, Luterski 1, Seminaryum Katolickie dla dyecezyi Warminskiey, gimnazyum, szkołę nauczycieli wieyskich. Tu była dawniey biblioteka zakonu Jezuickiego, którą roku 1626 Gustaw Adolf do Sztokholmu przewieźć kazał. Frauenburg [Frombork] przy Frischhafie, ma 1500 mieszkańców katolików i kapitułę biskupstwa Warminskiego, do którey w swoim czasie sławny Mikołay Kopernik należał. Widać jeszcze wodociąg który wystawił, a przy kościele katedralnym wieżę, z którey obserwacye astronomiczne robił. Tu jako kanonik nayczęściey przebywał, dzieła swoje pisał i tu roku 1532 umarł. Grób jego w kościele katedralnym z napisem Marcina Kromera. Morungen [Morąg], obmurowane między dwoma Jeziorami z 1600 mieszkańcami. Gutstadt, nad Allą [Dobre Miasto nad Łyną] z 1700 mieszkańcami po większey części Katolikami. Seeburg [Jeziorany], między jeziorami z 1200 mieszkańcami Katolikami.

Heilsberg, nad Allą [Lidzbark Warmiński nad Łyną] z 2600 mieszkańcami Katolikami i pałacem rezydecyonalnym biskupów Warminskich. Tu mieszkali w różnych czasach sławni nauką biskupi, Dantiscus [Dantyszek] poufały Karola V. Cesarza, Hossyusz [Hozjusz] poseł na sobór Trydentcki i Kardynał, Marcin Kromer dziejopis, nakoniec powszechnie znany i miły Polakom Ignacy Krasicki”. Ówczesne „Prussy Zachodnie”, graniczące od zachodu z Prusami Wschodnimi, dzieliły się na dwa okręgi gdański i kwidzyński. W granicach dzisiejszego województwa warmińsko-mazurskiego znajdował się Elbląg, przyporządkowany pierwszemu z nich. Stanisław Plater pisał: „Elbląg, (Elbing) mad Elblążgą [zaliczany do „powiatów niemieckich”] o mile od Frischhafu, od Gdańska mil 7, od Królewca mil 13, murem, wałami i wieżami opasany. Ma pięć Kościołów luterskich, jeden Kalwinski, jeden Katolicki i 20,000 mieszkańców, z których tylko 250 żydów. Jest tu gimnazyum luterskie, dom roboczy, kilka fabryk, księgarnia, dwie drukarnie. Miasto bardzo handlowe, na kanale Krafurtskim [Jagiellońskim], mnieysze statki aż pod mury przybywają. Elbląg ma swoich własnych 40 okrętów i ważność jego handlowa już się w piętnastym wieku zaczęła gdy do związku anzyatycznego [hanzeatyckiego] należał”. W okręgu kwidzyńskim autor wymieniał: „Łubawa, (Löbau) [Lubawa] obmurowane z dwoma kościołami Katolickiemi i 1100 mieszkańcami”.
(Jerzy Łapo/Mazury według Jerzego)

Czytaj e-wydanie ">kliknij