Pozostał po nim Festiwal Kultury Kresowej

Znałem go od 1995 roku, od początku Festiwalu Kultury Kresowej. Pan Rysiek, ojciec chrzestny tej imprezy, bardzo pozytywnie nastawiony do mediów, zawsze miał dla nas jakąś ciekawostkę o kulisach festiwalu.

Kołduny i zdechła ryba
Ryszard Soroko urodził się w 1944 roku w Wilnie. Rodzice, którzy mieszkali na Wielkiej Pohulance, mieli pralnię chemiczną. Kiedy potem odwiedzał Wilno, zawsze tam zaglądał. A potem szedł modlić się przed obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej i na cmentarz na Rossie, by złożyć kwiaty na grobie, gdzie pochowana jest matka Piłsudskiego i urna z jego sercem. Na koniec zaglądał do polskiego baru, w którym zamawiał sobie kołduny lub cepeliny (duże, owalne kluski, wypełnione farszem).

— Lubił bardzo gotować — wspomina pani Alina, wdowa po Ryszardzie Soroce. — Dlatego otworzył w centrum bar „Kresowy“.

W tym barze byli kiedyś moi koledzy dziennikarze Andrzej Mielnicki i Przemek Pawłowski. Pan Rysiek opowiedział im o miejscowych złodziejach i chuliganach, co potem wykorzystali w artykule. Informator był, co prawda, anonimowy, ale opisani swoje wiedzieli. Kiedy zajrzeliśmy do baru z Przemkiem po kilku dniach, ukradziono nam sprzed baru z redakcyjnego samochodu radio. Zaraz potem Ryszard Soroko znalazł na blacie baru zdechłą rybę, czyli ostrzeżenie, jakie wysyła przeciwnikom sycylijska mafia.

Z wizytąu karaimów
Na Warmię i Mazury przyjechał z rodzicami, kiedy miał rok. Po latach podjął studia w Wyższej Szkole Rolniczej w Olsztynie na wydziale zootechniki. Kiedyś usilnie szukał stancji.

— Znalazł pokoik w centrum Olsztyna, w mieszkaniu moich rodziców — mówi pani Alina, lekarka, która wówczas studiowała medycynę w Gdańsku. — I w taki sposób go poznałam.
Po ślubie przenieśli się do Płocka, a potem do Mrągowa, gdzie postawili dom. Interesował się projektem, uczestniczył w budowie.

W związku małżeńskim przeżyli 41 lat. Zaraził ją miłością do Wilna, podobnie jak po latach synów, Marcina i Rafała.

Kiedy po raz pierwszy byli razem w Wilnie w latach 60., wszędzie widzieli gruzy. Z czasem miasto stało się wielkim placem budowy.

— Widząc jak pięknieje, był szczęśliwy — opowiada pani Alina. — I kto tylko chciał, tego zabierał do Wilna, by mu je pokazać.

W Mrągowie założył z przyjaciółmi Towarzystwo Miłośników Wilna i Wileńszczyzny. Wozili tam polskie książki, wspomagali biednych. Któregoś dnia byłem z nim w delegacji i ja. Zaczęliśmy od zwiedzania Trok, gdzie mieszkali kiedyś dziadkowie pana Ryśka.

— Takich cepelinów jak w Trokach, nie robi nikt na świecie! — zachwalał.
Zaraz po posiłku poszliśmy do dzielnicy, gdzie mieszkają wyznawcy religii karaimskiej, których przodków z Krymu do Trok sprowadził na przełomie XIV i XV wieku wielki książę Witold. W pierwszym z domów jakiś staruszek rzucił mu się na szyję. Serdecznie witano go zresztą wszędzie.

Jeszcze tego samego dnia byliśmy w Wilnie. Panie, a była ich większość, skorzystały z okazji, żeby uczestniczyć w nabożeństwach w pięknych, wileńskich kościołach. Podczas którejś tam mszy tak mnie rozbolały kolana, że wymknąłem się na zewnątrz. Postanowiłem odpocząć w jakimś ogródku piwnym. Idąc ulicą, usłyszałem nagle wołanie. Przy piwku siedział pan Rysio.

Nazajutrz byliśmy w Niemenczynie, na festiwalu „Kwiaty Polskie“.

Wincuk i ciotka Franukowa

To właśnie podczas festiwalu „Kwiaty Polskie“, gdzie występują polskie zespoły z kresów, Ryszard Soroko wpadł na pomysł, że można taki sam organizować w Mrągowie. Spotkał się z dużym zrozumieniem ze strony ówczesnych władz miasta. W organizacji imprezy pomogło też Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej. Pierwszy festiwal odbył się w 1995 roku i od razu zyskał olbrzymią popularność. Z czasem zaczęto prezentować rzemiosło ludowe, jak palmy, twórczość malarzy i poetów.

Do popularyzacji polskiej kultury kresowej, prezentowanej w Mrągowie, przyczyniła się telewizja, z „matką chrzestną“ festiwalu Niną Tierentiew, wieloletnią szefową TVP2. Stałym konferansjerem mrągowskiego festiwalu została Agata Młynarska.

Zespoły, które chciał pokazać w Mrągowie, znajdował pan Rysiek nie tylko na „Kwiatach Polskich“ w Niemenczynie, ale też na innych imprezach. Poziom pierwszych festiwali nie był najwyższy, zbyt dużo amatorstwa. Gryzł się tym pan Rysiek, obiecywał sobie i przyjaciołom, że będzie dokonywał staranniejszej selekcji.

— Ale co począć, kiedy babcia znad Niemna, co śpiewa w wiejskim chórze, niemal całuje mnie po rękach, płacze i mówi: Kochanieńki, dajże mi choć trochi poprobować tej Polski! — tłumaczył się potem.

Od słowa „Kochanieńki, wy moji!“ rozpoczynał swoje monologi kresowe na festiwalu Dominik Kuziniewicz, czyli popularny Wincuk. On, ciotka Franukowa (Anna Adamowicz) i Rysiek Soroko stali się najbardziej rozpoznawalnymi osobami tej imprezy.

— Zawsze wzywano męża na scenę, żeby powitał gości, a następnie, by wręczał nagrody i upominki — opowiada pani Alina. — Dzięki niemu festiwal stał się sławny również na zachodzie Europy. Mąż zainteresował nim w Londynie, w 1999 roku, Ryszarda Kaczorowskiego, ostatniego prezydenta Rzeczpospolitej na uchodźstwie.

Miał okazję opowiedzieć o festiwalu prezydentowi, kiedy Polonia zaprosiła małżeństwo Soroków na Sylwestra. Prezydent obiecał, że jak znajdzie czas, to przyjedzie.
Kilka lat temu, na wniosek polskich dzieci z Białorusi Ryszard Soroko otrzymał Order Uśmiechu. Wręczono go na festiwalu.

Żył tym festiwalem
— O festiwalu potrafił opowiadać godzinami! — wspomina pani Alina. — Wiele zespołów gościliśmy w domu, zapraszał ich do baru.
Kresowiacy, których nie brakuje w Mrągowie, znali dobrze adres baru „Kresowego“. Kiedy tu zachodzili, pan Rysiek stawał za ladą. Uczestnicy festiwalu mieli darmową wyżerkę i napitki. Z Wilna sprowadzał Soroko z tej okazji chleb wileński i kwas chlebowy.
Pewnego dnia trafiłem na taką dostawę. „Barman“ Soroko wyjął z torby butelkę kwasu chlebowego i zaczął ją otwierać. Nagle, aż pod sufit, strzeliła brązowa struga płynu.

Pan Rysio spojrzał w górę.
— Dobrze zrobiony, prawidłowo sika! — skwitował z uśmiechem.
Zespoły, które zostały tu tak ugoszczone, koncertowały potem z wdzięczności przed barem. Zaciągano, śpiewając po kresowemu tak, że czuło się, iż to miejsce w Mrągowie jest małym Wilnem.

Potem bar „Kresowy“ pan Rysiek wydzierżawił. Dziś ma inną nazwę.
Ledwie kończył się jeden festiwal, już myślał o następnym. Godzinami wydzwaniał z domu na Litwę, na Białoruś, na Ukrainę.
— A potem płaciliśmy horrendalne rachunki! — uśmiecha się pani Alina. — Chyba zapominał o tym festiwalu tylko na rybach.

W 1999 roku został pierwszym starostą mrągowskim. To on zapoczątkował akcję tworzenia rodzinnych domów dziecka. Organizował także obozy dla biednych dzieci i harcerzy z Kresów. Z jego inicjatywy w 2001 roku podpisano umowę o współpracy powiatu mrągowskiego z powiatem święciańskim na Wileńszczyźnie.

Starostą był tylko jedną kadencję. Następne wybory przegrał. W ostatnich latach został również odsunięty od festiwalu. Bardzo był tym rozgoryczony. Rozjaśniał się tylko wtedy, kiedy po koncercie otaczali go kresowiacy, z którymi tak bardzo się przyjaźnił. Kiedy zmarł, na ręce pani Aliny nadeszło wiele kondolencji właśnie ze Wschodu.

— Tuż przed śmiercią powiedział do mojej synowej: Wiesz, co sobie myślę? Za dużo czasu w życiu poświęciłem innym, za mało rodzinie.

Żegnaj, przyjacielu
— Odczuliśmy głęboko śmierć Ryszarda — powiedziała na uroczystościach pogrzebowych Apolonia Skakowska, prezes Centrum Kultury Polskiej im. Stanisława Moniuszki w Wilnie. — Nie będzie już z nami wiernego przyjaciela ziemi wileńskiej, której był jej synem. Na Wileńszczyźnie nie ma chyba ani jednej miejscowości, w której by nie znano Ryszarda.

Władysław Katarzyński