FELIETON: Asystent osoby niepełnosprawnej - kto to jest i jak się o niego starać?

Chęć korzystania z  usług osobistego asystenta przez niepełnosprawnego członka rodziny nie może być zatem postrzegana przez jego najbliższych jako pewnego rodzaju wotum nieufności wobec nich samych. Nie można w żadnym wypadku wiązać tego z jakimikolwiek patologiami lub z czymś do nich podobnym – co ma negatywny odbiór społeczny.
Nikt i nic nie jest wieczne. Wiecznymi nie są także nasi rodzice, choć nie wiadomo jakbyśmy tego chcieli. A i oni zasługują w końcu na odpoczynek – na godną i  spokojną starość. W relacjach rodzinnych (nawet jeśli są one wzorowe) zawsze lepiej jest pozostać bratem, siostrą, kuzynem, kuzynką, wujkiem czy ciotką – bliskim, z którym utrzymuje się normalne kontakty, nie zaś krewnym, którym należy się opiekować. Dlatego tak ważnym jest postawienie na samodzielność i  niezależność w takiej formie, na jaką pozwala nam rodzaj oraz stopień niepełnosprawności, jaką jesteśmy dotknięci.

Gwarantem bycia samodzielnym i w pełni niezależnym dla niepełnosprawnego człowieka może być właśnie osobisty asystent. Inteligentna proteza  – jak się powszechnie przyjęło określać rolę i znaczenie takich osób w naszym życiu, w  codziennym (a często i niecodziennym) funkcjonowaniu.
Z  prawa do niezależnego życia rozumianego jako prawo osób niepełnosprawnych do kontroli nad własnym życiem i  podejmowania decyzji, które nas dotyczą wywodzi się wprost  idea asystencji osobistej. Niezależne życie nie może być wyłącznie interpretowane jako te, w  którym posiadamy zdolność do  samodzielnego wykonywania czynności dnia codziennego.
Niezależność jest formą  autonomii. Oznacza ona, że  człowiek niepełnosprawny nie jest kontrolowany przez  innych. Nikt nie dokonuje za  nas wyboru i  nie decyduje o  naszym stylu życia. Dzięki asystencji osobistej powinno być możliwe włączanie nas w  życie lokalnej społeczności oraz  realizowanie podstawowych praw obywatelskich – w  tym: prawa do pracy, edukacji, dostępu do  dóbr kultury publicznej czy  udziału w  życiu publicznym jako takim.

Osoba niepełnosprawna nadal jest postrzegana w naszym społeczeństwie jako ta, która nie potrafi samodzielnie funkcjonować wśród innych ludzi. Efektem tego jest  uzależnienie od członków rodziny, instytucjonalizacja opieki, izolacja lub  segregacja nas samych. Antidotum na  to wszystko są usługi asystenta osoby z  niepełnosprawnością

Na pewno nie jest on jej opiekunem. Istotna jest tutaj  odpowiedzialność za  podejmowane decyzje. Ponosi ją osoba niepełnosprawna, a  nie ta, która jest jej asystentem. W  przypadku opiekuna sytuacja jest odwrotna – to on decyduje o  wszystkim za  swojego podopiecznego.

Asystent osobisty udziela wsparcia osobie niepełnosprawnej, które przebiega pod  jej kierownictwem. Zobowiązany jest on zatem  do takiego postępowania, aby  działania człowieka, na  rzecz którego świadczy swoje usługi, nie były krępowane przez  jego indywidualne poglądy czy  preferencje. Jako przykłady takiego wsparcia wymienia się chociażby: pomoc przy  czynnościach higieny osobistej, odpowiednie ułożenie lub  zmiana pozycji podczas snu, prowadzenie gospodarstwa domowego oraz  poruszanie się poza mieszkaniem, dostęp do  dóbr kultury czy  załatwianie spraw urzędowych.

Gwarancje prawne. Co z nich wynika?
Polska ma obowiązek zapewnić osobom niepełnosprawnym dostęp do  usług osobistego asystenta. Nasze państwo ratyfikowało bowiem  Konwencję o  prawach osób z  niepełnosprawnościami. Nie został on jednak  do tej pory spełniony przez  władze w  naszym kraju. Na  przeciw temu wychodzą jedynie organizacje pozarządowe, które otrzymują na  ten cel wsparcie z  grantów i  funduszy unijnych, które jest ograniczone czasowo. Usługę AOON zapewniają także nieliczne samorządy, które stanowią tutaj chlubny wyjątek. Dotyczy to głównie dużych miast. Pojawia się także zasadnicze pytanie o  przyszłość tego typu wsparcia.

O aspektach polityczno-prawnych AOON mówi nam bardzo dużo raport sporządzony przez  Rzecznika Praw Obywatelskich:  Asystent osobisty osoby z  niepełnosprawnością – zapotrzebowanie na  miarę Konwencji o  prawach osób z  niepełnosprawnościami.

Przyznam szczerze, iż znalezienie konkretnych informacji na  ten temat nadal jest dla  mnie ogromnym wyzwaniem, któremu jeszcze nie podołałem. W  jaki sposób podejść do  tematu? Gdzie się zwrócić w  tej sprawie? Jakie są warunki dostępu do  usług asystenta osoby niepełnosprawnej w  obszarze mojego zamieszkania? Bardzo trudno jest pozyskać odpowiedzi na  powyższe pytania.
Przyczyną powyższej sytuacji jest przede wszystkim fakt, że  nadal brakuje stosownych rozwiązań prawnych, które wprowadzałyby  instytucję osobistego asystenta osoby niepełnosprawnej do  katalogu usług, jakie oferuje państwo polskie.

Z badań przeprowadzonych przez  RPO jasno wynika, że  asystenci wpływają na  uniezależnienie się osób niepełnosprawnych od rodziny. I  nie mają naprawdę w  tym miejscu znaczenia chęci, czas czy  możliwości naszych bliskich. Najistotniejszym dla  nas jest to, abyśmy mogli być w  pełni aktywnymi w  tych obszarach naszego życia, na  których najbardziej nam zależy. Aktywnymi na  swój, jakże indywidualny, sposób. A  przecież takich obszarów jest tak naprawdę nieskończenie wiele.

Czy zatem Polska jest państwem XXI wieku w aspekcie podejścia do naszego funkcjonowania w społeczeństwie? Czy stać nas – przede wszystkim mentalnie – na faktyczne wprowadzenie i rozpowszechnienie zawodu osobistego asystenta osoby niepełnosprawnej?