Odpowiedzialność prawna nieletnich

PODSTAWOWE POJĘCIA

Nieletni:

- osoba, która w wieku 13-17 lat popełniła czyn karalny,

- osoba zagrożona demoralizacją do 18 roku życia,

- osoba, wobec której stosuje się środki wychowawcze i poprawcze do 21 roku życia.

Małoletni:

- osoba w wieku poniżej 18 roku życia (kodeks cywilny).

Młodociany:

- osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego nie osiągnęła 21 roku życia i w chwili orzekania przed sądem pierwszej instancji nie osiągnęła 24 roku życia (kodeks karny).

Czyn karalny:

Rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako:

- przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo

- wykroczenie określone w odpowiednich artykułach Kodeksu wykroczeń.

Demoralizacja:

- wg słownika języka polskiego jest to odrzucenie obowiązujących norm moralnych, prowadzące do łamania prawa, rozwiązłości obyczajów itp. Innymi słowami jest to proces polegający na łamaniu powszechnie przyjętych w społeczeństwie norm i zasad postępowania.

Okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego:

- popełnienie czynu karalnego/zabronionego,

- używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,

- uprawianie prostytucji,

- żebranie,

- uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego,

- palenie wyrobów tytoniowych,

- używanie słów nieprzyzwoitych,

- przemoc w rodzinie,

- inne zachowania naruszające zasady współżycia społecznego.

Środki wychowawcze i poprawcze:

- udzielenie upomnienia;

- zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia;

- ustanowienie nadzoru odpowiedzialnego rodziców lub opiekuna;

- ustanowienie nadzoru organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego;

- zastosowanie nadzoru kuratora;

- skierowanie do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;

- orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów;

- orzeczenie przepadku rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;

- orzeczenie umieszczenia w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim;

- orzeczenie umieszczenia w zakładzie poprawczym.

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich nakłada także społeczny obowiązek informowania rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu o okolicznościach świadczących o demoralizacji nieletniego. Obowiązek ten ma charakter powszechny (art. 4 § 1 upn). Zgodnie z art. 4 § 3 upn instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję. W przypadku instytucji, którą jest również szkoła lub inna placówka oświatowa, prawny obowiązek powiadamiania Policji lub sądu rodzinnego i nieletnich będzie spoczywał na dyrektorze placówki.

Należy pamiętać, iż zgodnie z art. 15 Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich gdzie wskazano, że: „Postępowania w sprawach nieletnich prowadzi sąd rodzinny, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej” oraz z ratyfikowaną przez Polskę Konwencją Praw Dziecka (Dz. U. z 1991 roku nr 120, poz. 526), która w art. 40 zaleca, aby sprawy nieletnich były rozpatrywane przez niezawisłą władzę lub organ sądowy, jedynie sędzia rodzinny może oceniać stopień demoralizacji nieletniego jak również to czy nieletni popełnił czyn karalny.