Działalność Bractwa Rycerskiego Komturii Nidzickiej

2022-02-05 17:00:00(ost. akt: 2022-02-05 16:32:41)

Autor zdjęcia: źródło: praca konkursowa

Prezentujemy pracę Krzysztofa Brodzika, ucznia Zespółu Szkół Ogólnokształcących im. S. Wyspiańskiego w Nidzicy, przygotowaną na XX Powiatowy Konkurs Wiedzy o Regionie.
Jestem mieszkańcem Nidzicy niemal od urodzenia, odkąd pamiętam zawsze interesowałem się historią. Górujący nad miastem zamek i to, co się w nim dzieje, wzbudzał moje szczególne zainteresowanie.

W mojej pamięci zachowały się obrazy walk rycerskich odbywających się na podzamczu oraz innych atrakcji przygotowywanych przez Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej.

Dziś chciałbym przedstawić historię i działalność bractwa, jednego z pierwszych tego typu w Polsce, które stworzyli ludzie z pozytywną energią, pasją oraz ciekawym pomysłem na życie.

Będzie to opowieść o ludziach, którzy dodają kolorytu naszej lokalnej społeczności, a także rozsławiają Nidzicę nie tylko w Polsce, ale też poza jej granicami.


Jak sami przyznają: „ Nasi członkowie pisali historię bractwa, rekonstrukcji średniowiecznej i walk rycerskich w formule sportowej zarówno na naszym lokalnym podwórku jak i w skali kraju czy występów międzynarodowych. Cały czas piszemy tę historię, bo nie powiedzieliśmy jeszcze ostatniego słowa!”

Bractwa rycerskie to współczesne stowarzyszenia, których członkowie zajmują się odwzorowywaniem realiów i zwyczajów wieków średnich. Poprzez pancerze, zbroje oraz inne elementy ubioru jak i wyposażenia, rekonstruktorzy tworzą żywe skanseny. Stowarzyszenia takie organizują liczne turnieje, konwenty oraz inscenizacje ważnych wydarzeń historycznych np. Bitwy pod Grunwaldem lub Oblężenia Malborka.

Gwałtowny wzrost popularności ruchu rycerskiego przypadł na ostatnie dziesięciolecie XX stulecia. Przyczyną tego zjawiska były, jak wskazują badacze, istotne przemiany gospodarczo-polityczne, które nastąpiły wówczas w Polsce i sprzyjały rozwojowi ruchu rekonstrukcyjnego.

Jak pisze B. Wypych „ówczesne społeczeństwo było zmęczone schematyzmem PRL-u, czy represyjnym systemem rządów. Poszukiwało swego rodzaju ucieczki od rzeczywistości bez perspektyw. Omawiane odtwórstwo historyczne ma istotny wpływ na rozwój turystyki historycznej, a także działań edukacyjno-wychowawczych. Wskazuje się, iż takie czynności wzmacniają tożsamość oraz świadomość narodową oraz wpływają pozytywnie na kultywowanie historii regionu. Odtwórstwo historyczne w tamtym czasie było dla wielu właśnie taką formą terapii społecznej” Wśród odtwórców dominuje okres schyłkowego średniowiecza.

Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej - historia

Bractwo rycerskie Komturii Nidzickiej zostało założone we wrześniu 1999 roku, początkowo pod nazwą Komturia Nidzicka. Nazwa Komturia odnosi się do podstawowej jednostki administracyjnej Państwa Zakonnego w Prusach.


Historycznie Komturia Nidzicka powstała po wojnie trzynastoletniej w roku 1466 i istniała około 6 lat, będąc zastąpiona mniejszą jednostką terytorialną czyli prokuratorią. 18 czerwca 2002 roku Sąd Rejonowy w Olsztynie zarejestrował bractwo jako Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne nadając mu numer ewidencyjny KRS – 119 049. Bractwo przekształciło się więc z nieformalnej organizacji w stowarzyszenie, stając się najprawdopodobniej pierwszym stowarzyszeniem tego typu w Polsce. Wiele podobnych grup tego typu do tej pory działa bez takiej formalnej struktury. Siedzibą Stowarzyszenia jest Zamek w Nidzicy.


Jak stwierdza Jarosław Komoszyński, wiceprezes stowarzyszenia, bractwo zawsze było zorganizowane i poważnie podchodzi do tematu. Zrzesza ludzi zainteresowanych historią, promowaniem kultury średniowiecza.



Jednakże nie jest to tylko przebieranie się za rycerzy, członkowie zawsze dbają o  szczegóły i historyczną poprawność zarówno ubiorów bojowych jak i stroju cywilnego. Niektórzy członkowie bractwa zajmują się rękodziełem lub strzelaniem z łuku, sekcja łucznicza jeździ na zawody nawet niezwiązane z rekonstrukcją historyczną.

Stowarzyszenie i jego członkowie, ze względu na to, że bractwo jest najstarszą organizacją tego typu w Polsce, przeżyli i widzieli na własne oczy wiele zmian i reform w temacie "rycerzowania" w Polsce od zwykłego i niewinnego "przebierania się za rycerza", przez rekonstruowanie postaci i wydarzeń aż do dziś, gdzie oddzielną odnogą tego hobby stały się walki sportowe - warto zaznaczyć, że to było najprawdopodobniej pierwsze formalne stowarzyszenie tego typu w kraju, pierwsi członkowie bractwa współtworzyli tę społeczność i aktywność w kraju.

Bractwo jest organizacją autonomiczną, nie należy do żadnego zgromadzenia rycerskiego ani nie podlega innym zwierzchnim organizacjom, lecz współpracuje z innymi grupami i bractwami we wzajemnym partnerstwie. Bractwo nawiązuje do historii Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (potocznie nazywanego zakonem Krzyżackim) w późnym średniowieczu, które są ściśle związane z historią ziemi nidzickiej tego okresu.

Początkowo nowo przyjęci członkowie bractwa mieli samodzielnie uszyć sobie odzienie, koszule i bieliznę zgodnie ze znanymi w średniowieczu metodami, o których wiedzę pozyskują z ikonografii, rycin, fresków, książek oraz licznych stron internetowych. Jedynie materiały naturalne mogą być użyte do uszycia takich ubrań , używane są na przykład flausz, len, bawełna lub wełna. Kobiety były zobowiązane do uszycia z tych samych materiałów giezła, sukni spodniej i sukni wierzchniej.

Po uszyciu ubrań damy są uczone haftowania, tańców dworskich, strzelania z łuku oraz przygotowywane do brania udziału w „Biegu Dam”.

Mężczyźni uczą się fechtunku bronią białą taką jak miecz jednoręczny, miecz półtoraręczny, miecz dwuręczny oraz strzelania z łuku.

Po za tym sami kują żelazo, z którego później mogą zrobić, niezbędne każdemu rycerzowi do ochrony podczas walki, zbroje.

Zbroje te mają różne typy. Jednym z nich jest około 30 kilogramowa zbroja płytowa, wykonana z blachy, ściśle związana z sobą i zapewniająca dobrą ochronę, lecz ograniczająca ruchy.

Zupełnie innym typem zbroi jest zbroja typu wisby, jest ona wykonana z przynitowanych do skóry blaszek. Każda zbroja wykonana przez członków bractwa musi spełnić pewne, określone, wymogi: musi być stosunkowo lekka, mobilna oraz musi bardzo dobrze chronić ciało.

Obecnie Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej wraz z honorowymi członkami liczy blisko 50 osób, z czego faktycznie czynnych i aktywnych w tej chwili jest około 30 osób.


Cele i działalność stowarzyszenia
Głównymi celami są:
- propagowanie kultury materialnej i wiedzy historycznej o średniowiecznej Europie,
- kultywowanie tradycji rycerskich,
- rozwijanie zainteresowania członków Stowarzyszenia w dziedzinie kultury i historii średniowiecza,
- uczestnictwo w ochronie dóbr kultury materialnej oraz akcjach i profilu charytatywnym,
- edukacja historyczna,
- nauka dawnych rzemiosł np. kowalstwa czy kaletnictwa
- promocja historycznego i kulturalnego wizerunku Nidzicy

Cele są realizowane poprzez:
Organizację i udział w turniejach rycerskich w Polsce jak i za granicą,
Organizowanie koncertów, wystaw, pokazów rycerskich oraz turniejów kuszniczych
i łuczniczych,
Rozwijanie działalności informacyjno-popularyzatorskiej wśród dzieci młodzieży i dorosłych przez współdziałanie z prasą, radiem i telewizją.

Jesienią i zimą bractwo trenuje, zaś wiosną i latem członkowie bractwa biorą udział w pokazach, lekcjach historii oraz w licznych turniejach.

W swojej przeszło dwudziestoletniej historii bractwo brało udział w turniejach rycerskich na terenie Polski np. w Olsztynie, Bystrzycy, Sztumie czy Gniewie i Europy np. Troki na Litwie, Benie w Czechach, Frankfurcie nad Menem, Luneburgu czy Torgelowie w Niemczech.



Stowarzyszenie brało również udział w inscenizacjach np. bitwy pod Grunwaldem lub Oblężenia Malborka. Bractwo jest również organizatorem „Letniego Turnieju Rycerskiego w Nidzicy”, które co roku ściąga wielu rycerzy z Polski jak i zagranicy, stając się jednym ważniejszych imprez kulturalnych naszego regionu, oraz „Zimowej Rejzy na Zamek w Nidzicy i Pola Grunwaldu”, która jest jedną z pierwszych i nielicznych w naszym kraju imprez odbywających się w scenerii zimowej.

Organizacja prowadzi również tzw. „Żywe lekcje historii”, podczas których szerzy wiedzę o życiu i kulturze średniowiecza, prezentują dawne uzbrojenie, szczegółowo je omawiając, ale również organizują różne zabawy średniowieczne: rzut buzdyganem, strzelanie z łuku, rzut włócznią lub toporem do drewnianej tarczy,  “nart”, przeciąganie liny, rzuty podkową, średniowieczny tor przeszkód oraz spotkanie z katem.

Oprócz tego możliwe jest wybijanie monet czy nauka fechtunku bezpiecznym mieczem.
Bractwu nie jest również obca działalność charytatywna, niejednokrotnie jest zaangażowana w pomoc potrzebującym, np. biorąc udział w tzw. „Gaszyn Challenge” dla Antosia Prusika albo współpracując z innymi organizacjami o działalności charytatywnej np. z Caritasem.

Struktura organizacyjna Stowarzyszenia

Członkowie stowarzyszenia dzielą się na:
- Zwyczajnych
- Nowicjuszy
- Honorowych

Do władz stowarzyszenia należą:
Walne Zgromadzenie
Zarząd
Komisja Rewizyjna


Najwyższą władzą jest Walne Zgromadzenie, zwoływane jest ono co dwa lata jako sprawozdawcze i co cztery lata jako sprawozdawczo-wyborcze. Do jego kompetencji należy:
1) Uchwalanie zmian w statucie,
2) Wybieranie członków organów stowarzyszenia,
3) Uchwalanie absolutorium dla Zarządu,
4) Uchwalanie regulaminów działania organów Stowarzyszenia,
5) Podejmowanie uchwały o odwołaniu Stowarzyszenia,
6) Uchwalenie składki członkowskiej stowarzyszenia.
W skład obecnego zarządu wchodzą: prezes – Pan Piotr Piwliński, wiceprezes – sekretarz Pan Jarosław Komoszyński i wiceprezes – skarbnik Piotr Cherkowski. W sobotę 22 listopada 2021 roku odbywają się wybory spowodowane końcem kadencji.

Do kompetencji zarządu należy:
1) Kierowanie działalnością stowarzyszenia,
2) Wykonanie uchwał Walnego Zgromadzenia oraz statutowych celów Stowarzyszenia,
3) Zarządzanie majątkiem i funduszami stowarzyszenia,
4) Nadawanie honorowego członkostwa stowarzyszenia,
5) Rozstrzyganie sporów, które powstały w stowarzyszeniu,
6) Godne reprezentowanie stowarzyszenia w Polsce i poza granicami.

Komisja Rewizyjna składa się z trzech członków, przewodniczącego jego zastępcy i sekretarza do zadań komisji rewizyjnej należy przeprowadzenie co przynajmniej raz w roku kontroli całokształtu działalności stowarzyszenia, ze szczególnym uwzględnieniem działalności finansowa-gospodarczej, jak również występowanie z wnioskami z ustaleń kontroli i żądania wyjaśnień.
Lista prezesów stowarzyszenia:
Arkadiusz Jaskólski
Marcin Szpejna
Patryk Kozłowski (pierwsza kadencja)

Chorągiew i Herb Bractwa

Za chorągiew bractwa służą trzy czerwone mitry na białym tle, historycznie jest to chorągiew miasta i komturii Ragnety (później Jan Długosz określił znak jako trzy mitry, następnie jako trzy hełmy, jednak powszechnie uważa się, że w chorągwi Ragnety były jednak trzy mitry), dzisiaj jest to miasto Nieman i znajduje się w rosyjskim obwodzie kaliningradzkim.

Jan Długosz opisał je w dwóch swoich dziełach „Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego” oraz w „Banderia Prutenorum” - dziele opisującym wszystkie 56 chorągwi krzyżackich biorących udział w bitwie pod Grunwaldem . W bitwie pod Grunwaldem brały udział dwie chorągwie Ragnety, jednak Jan Długosz jedną z nich błędnie nazwał chorągwią biskupa sambijskiego, która wyglądała zupełnie inaczej. Jak czytamy w „Rocznikach”: „… czterdziesta piąta chorągiew Komturii i miasta Ragnety, mająca w herbie trzy czerwone hełmy na białym polu.”
Poza chorągwią bractwo posiada swój herb: na trójkątnym białym polu znajduje się czarny krzyż, a na jego tle widnieją mury zamku w Nidzicy.

Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej bierze czynny udział w Rycerskiej Reprezentacji Warmii i Mazur, powołanej do życia dnia 17 maja 2013 roku w Olsztynie. Wówczas członkowie bractwa nie walczą pod swoją chorągwią tylko są wyposażeni przez Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku w jednolite czerwone stroje, tak zwane trabanty oraz tarcze z wizerunkiem głowy orła, który widnieje na fladze województwa warmińsko-mazurskiego.


Bractwo angażuje się także w Legendę Północy. Legenda Północy jest drużyną Polskiej Ligi Walk Rycerskich, zrzesza najlepszych rycerzy z północy naszego kraju. Bractwo regularnie bierze udział oraz organizuje turnieje eliminacyjne do rycerskiej kadry Polski. Jak możemy przeczytać na stronie bractwa: „Nasza drużyna dumnie kontynuuje rycerskie tradycje naszego regionu, propaguje sportowy styl życia oraz promuje północ Polski na terenie kraju i za granicą. Jesteśmy jedyną tak liczną, prężną i utytułowaną drużyną Polskiej Ligi Walk Rycerskich w tej części Polski.”1
Członkowie bractwa regularnie otrzymują powołania do rycerskiej kadry Polski i reprezentują naszą ojczyznę. A jeden z członków reprezentował na mistrzostwach Anglię.
W roku 2003 Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej rozpoczęło współpracę i organizuje wspólne treningi z członkami młodego Bractwa Rycerskiego św. Katarzyny Ziemi Działdowskiej z Działdowa.

Turnieje organizowane przez Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej

24 września 2000 roku bractwo zorganizowało swój pierwszy Turniej Rycerski o Berysz Wielkiego Mistrza Hermana von Salzy. W turnieju łuczniczym, bojowym, walkach pieszych, konkursie dla dam i biegu rycerskim, a także inscenizacji oblężenia grodu wzięły udział bractwa z Olsztyna, Warszawy, Gdańska i Kętrzyna. Od tamtego czasu turnieje odbywają się co rok, w roku 2019 odbył się jubileuszowy XX turniej rycerski, niestety w latach 2020-2021 ze względy na pandemię koronawirusa turnieje się nie odbyły.
Wszystkie turnieje cieszyły się ogromnym zainteresowaniem mieszkańców Nidzicy oraz turystów zawsze chętnie odwiedzających w tym czasie nasze miasto.


A tak opisano w prasie jubileuszowy XX Turniej Rycerski:

„Za nami jubileuszowy XX Turniej Rycerski na Zamku w Nidzicy. Nasze miasto odwiedziło rycerstwo polskie oraz goście z Anglii, Ukrainy i Rosji. Na widownię jaką zgromadziła impreza czekała moc atrakcji. Tak wyglądała podróż do wieków średnich 5 i 6 lipca na naszym zamku! Rycerski weekend w Nidzicy rozpoczęliśmy w piątek o godzinie 23:00 Galą Profesjonalnych Walk Rycerskich. W formule Pro Fight zmierzyło się 5 międzynarodowych par zawodników, którzy zaskoczyli zgromadzoną widownię sportowym poziomem i oprawą gali. Tego typu walki najprościej jest utożsamiać z “rycerskim MMA”. Wydarzenie po raz pierwszy było transmitowane na żywo w internecie - nagranie cieszyło się dużym zainteresowaniem.
Z kolei w sobotę przyszedł czas na klasyczne, ale cały czas interesujące i spektakularne rywalizacje rycerzy w trzech konkurencjach 1v1 oraz turnieju łuczniczym. Dla dam również nie zabrakło okazji w formie odświeżonego biegu sprawnościowego. W czasie rywalizacji widownia mogła skorzystać z takich atrakcji jak stoiska interaktywne, na których wyrabiano gliniane naczynia oraz czerpano papier. To wszystko uświetniły tańce średniowieczne, pokaz ptactwa drapieżnego oraz muzyka z epoki grana na żywo.

Spokojny i sielankowy klimat turnieju uległ jednak zmianie o godzinie 15:00 gdy w dużych szrankach ścierały się 5-osobowe drużyny rycerskie. W tym przypadku nie liczyły się punkty ale brutalna często siła i sprawność rycerzy. Po raz pierwszy w ramach turnieju w Nidzicy zorganizowaliśmy walki grupowe na zasadach Bohurt League Challenger - eliminacji do klubowych mistrzostw świata. Rywalizacja oraz podium zostały zdominowane przez drużyny zagraniczne.

Punktem kulminacyjnym imprezy jak zwykle była tzw. “inscenizacja palenia grodu”. W tym roku pokusiliśmy się o przebudowanie scenariusza inscenizacji, dodanie wątku fabularnego oraz przeorganizowanie ruchów wojsk w czasie bitwy. Rycerstwo odwiedzające nasze miasto stanęło na wysokości zadania, a widownia jak zwykle dopisała i gromkimi brawami nagrodziła starania rekonstruktorów i organizatorów.”

„ Lubimy nieść pomoc i wsparcie. Robimy to nie tylko ze względu na propagowanie kodeksu i etosu rycerskiego. Robimy to, bo wierzymy w to, że ludzie powinni się wzajemnie wspierać i sobie pomagać. Można na nas polegać – przez lata wielokrotnie angażowaliśmy się w akcje charytatywne. Cieszymy się, gdy nasze starania mogą dać komuś uśmiech i promyk nadziei” – sądzę, że te słowa najlepiej charakteryzują członków Bractwa Rycerskiego Komturii Nidzickiej.

Zakończenie
Historia i działalność Bractwa Rycerskiego Komturii Nidzickiej jest, według mnie, bardzo interesująca. Fascynujące jest to, że w niewielkim mieście jakim jest Nidzica, znalazło się tak wielu pasjonatów historii z wielkim zaangażowaniem wypełniających cele, które przed sobą postawili. Mam nadzieję, że udało mi się przedstawić wieloaspektowość działalności Bractwa, które ma szczególne zasługi w propagowaniu wiedzy historycznej, edukacji, ochronie dóbr kultury materialnej, promocji miasta Nidzicy, a także działalności charytatywnej.

Krzysztof Brodzik
Zespół Szkół Ogólnokształcących im. S. Wyspiańskiego w Nidzicy

Praca napisana pod kierunkiem
Pana Dariusza Lewkowicza
Nauczyciela historii w ZSO w Nidzicy